ΜΟΝΗ ΕΚΤΗ
Νοτιοδυτικά των Καρυών, επί της βορειοανατολικής πλευράς του Όρους, ανάμεσα σε τεράστια δέντρα και καταπράσινους λόφους βρίσκεται η Μονή Κουτλουμουσίου. Η αρχή της ιστορίας της Μονής ανάγεται στον 11ο και 12ο αιώνα μ.Χ., ενώ σωζόμενο έγγραφο του 1169 μ.Χ. αναφέρει ήδη την ύπαρξή της. Η παράδοση αναφέρει ότι ιδρυτής της Μονής είναι κάποιος Τούρκος ευγενής Κουτλουμούς, που αφού έγινε Χριστιανός, ίδρυσε το μοναστήρι και μόνασε στον Άθωνα. Η Μονή θα περάσει άσχημα χρόνια και θα δεχθεί το τελικό χτύπημα στις αρχές του 14ου αιώνα, όταν θα λεηλατηθεί από τους φοβερούς Καταλανούς επιδρομείς. Έτσι, μπροστά στα μεγάλα οικονομικά προβλήματα της Μονής, ο Πρώτος Ισαάκ θα της παραχωρήσει για ενίσχυση το 1334 τις Μονές του Σταυρονικήτα, Προφήτη Ηλία, Αναπαυσά και Φιλαδέλφου. Προσπαθώντας να αναπτύξει και πάλι τη Μονή στα μέσα του 14ου αιώνα, ο δραστήριος Ηγούμενός της Χαρίτων, από την Ίμβρο, θα ταξιδέψει στις παραδουνάβιες χώρες, ζητώντας ενίσχυση από τους εκεί ηγεμόνες. Από τους μεγαλύτερους ευεργέτες της ζητείας αυτής θα είναι ο Ρουμάνος Ιωάννης Βλαδισλάβος, που θα ενισχύσει σημαντικά τη Μονή. Ισχυροί δεσμοί θα δημιουργηθούν με τη Ρουμανία και η Μονή θα γίνει τόπος άσκησης των Ρουμάνων πιστών. Στις αρχές του 15ου αιώνα η Μονή θα γνωρίσει ιδιαίτερη ακμή και λόγω του μεγάλου αριθμού των μοναχών της θα ζητήσει από τον Πατριάρχη Ιωσήφ Β΄ την παραχώρηση της ερημωμένης Μονής του Αλυπίου, αίτημα που θα πραγματοποιηθεί το 1428 με σιγίλιο. Την εποχή αυτή η Μονή θα φτάσει στην μεγαλύτερή της ακμή, που όμως θα τη διαδεχθεί μία περίοδος παρακμής και καταστροφών από πυρκαγιές, το 1497 και το 1767. Την κρίσιμη αυτή περίοδο ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Ματθαίος Β΄, αφού παραιτηθεί από τον πατριαρχικό θρόνο, θα βοηθήσει ο ίδιος τη Μονή να κατασκευάσει ξανά τις κατεστραμμένες της πτέρυγες. Νέες πυρκαγιές θα καταστρέψουν τμήματα της Μονής στα 1857, 1870, αλλά και πρόσφατα στα 1980. Το Καθολικό της Μονής, που είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, είναι πλούσιο σε τοιχογραφίες και στο μικρό του παρεκκλήσιο φυλάσσεται η ιερή εικόνα της «Φοβερής Προστασίας» της Παναγίας. Στη Μονή Κουτλουμουσίου ανήκει η Σκήτη του Αγίου Παντελεήμονος.