ΜΟΝΗ ΠΡΩΤΗ
Το πρώτο και μεγαλύτερο από τα μοναστήρια του Αγίου Όρους έχει τις ρίζες του στην αρχή του κοινοβιακού μοναχισμού στη χερσόνησο του Άθω. Ιδρυτής είναι ο Όσιος Αθανάσιος, που θα φτάσει εκεί σαν μοναχός από τη Μονή Κυμινά του όρους Όλυμπος της Βιθυνίας της Μικράς Ασίας. Με την υλική βοήθεια του φίλου του Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Νικηφόρου Φωκά, θα θεμελιώσει το μοναστήρι της Λαύρας το 963 μ.Χ., στη νοτιοανατολική πλευρά της αγιορείτικης γης. Η Μονή γρήγορα θα μεγαλώσει και με τη βοήθεια του Νικηφόρου Φωκά αλλά και του διαδόχου του, Ιωάννη Τζιμισκή, θ’ αναπτυχθεί και θ’ αποκτήσει σημαντικά μετόχια και αφιερώματα. Σύντομα οι μοναχοί του θα ξεπεράσουν τον αρχικό αριθμό των 80, για τους οποίους ο Μέγας Αθανάσιος είχε αρχικά κτίσει το μοναστήρι. Στον 11ο αιώνα η Μονή θα έχει πάνω από 700 μοναχούς, με αντίστοιχες κτιριακές εγκαταστάσεις, αποτελώντας αθωνικό πρότυπο κοινοβιακού μοναχικού βίου. Η ιστορία της Μονής θ’ ακολουθήσει και αυτή την κοινή μοίρα του Αγίου Όρους. Μετά από μια περίοδο ακμής, που θα διαρκέσει μέχρι τον 14ο αιώνα, θα βρεθεί αντιμέτωπη με τις πειρατικές επιδρομές και την άσχημη οικονομική κατάσταση, λόγω της αυξημένης τουρκικής φορολογίας. Το μοναστήρι, μπροστά στην σκληρή πραγματικότητα, θα υιοθετήσει την ιδιόρρυθμη μορφή οργάνωσης και θα φτάσει να έχει στις αρχές του 17ου αιώνα ελάχιστους μοναχούς, κρατώντας όμως πάντα την αρχική του αίγλη. Τόπος μοναχικής απομόνωσης Πατριαρχών και Ιεραρχών, η Μονή Μεγίστης Λαύρας έχει στο σκευοφυλάκιό της και στη Βιβλιοθήκη της αξιολογότατα κειμήλια και θησαυρούς. Το Καθολικό (ο κυρίως ναός της Μονής), που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Αθανάσιο, είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα της βυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής. Οι τοιχογραφίες του Καθολικού της Μονής είναι έργο του ζωγράφου Θεοφάνη, της Κρητικής Σχολής, και χρονολογούνται από το 1535, ενώ ανήκουν στα πιο αξιόλογα δείγματα αγιογραφίας του Αγίου Όρους. Σήμερα η Λαύρα είναι η πρώτη στην τάξη Μονή του Όρους και σ’ αυτήν υπάγονται οι Σκήτες της Αγίας Άννης, των Καυσοκαλυβίων και του Τιμίου Προδρόμου, καθώς και το Κελί του Μυλοποτάμου, αλλά και τα Ασκηταριά Μικρά Αγία Άννα, Καρούλια και Κατουνάκια. Μέσα από τα ονομαστά κειμήλια της Μονής ξεχωρίζουν το σιδερένιο ραβδί και ο Σταυρός του Αγίου Αθανασίου, ο σάκκος και το στέμμα του Αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, εικονογραφημένα χειρόγραφα και πολλά ιερά σκεύη.